Regelmatig komen leerlingen uit het derde leerjaar naar me toe met de vraag: ‘Waarom moet ik filosofie kiezen? Wat heb ik eraan?’ Er zijn allerlei hoogdravende redenen te noemen. Filosofie is in de eerste plaats intrinsiek waardevol en iets moois (of zelfs leuks) om te doen. Maar dat is niet voor alle leerlingen voldoende argument. Gelukkig voor hen en voor mij: filosofie kan veel opleveren. De roep om vaardigheden die je bij filosofie leert wordt luider en luider. Filosofie is daarom niet alleen het oudste vak, maar ook het vak van de toekomst. Zeker in een wereld waarin kunstmatige intelligentie een potentiële concurrent voor de mensheid wordt en aandacht voor elkaar wedijvert met aandacht voor het scherm.
Kritisch denken, communiceren, en samenwerken
Carmine Gallo schrijft op INC.com dat 4000 professionals hameren op het groeiende belang van ‘soft skills‘. De (digitale) professionals van morgen moeten niet alleen vakkennis hebben, maar “they also need to be critical thinkers, communicators and collaborators to fuel growth”. Dit is precies waar we bij filosofie mee bezig zijn. Als leerlingen een filosofisch gesprek voeren, moeten ze kritisch denken, communiceren, en samenwerken. Als groep proberen ze dichter bij de waarheid te komen, door elkaar voortdurend te bevragen en hun opvattingen te verhelderen.
Bij geen ander vak krijgt de ontwikkeling van deze combinatie van vaardigheden zoveel ruimte.
En het is wat mij betreft ook buiten de werkplek nodig. In plaats van almaar hameren op taal & rekenen, zou ik wel wat meer oog willen voor hoe we met elkaar omgaan. Het valt me op in de supermarkt, bij de trein, en als ik met mijn kinderen op de fiets zit; sluipenderwijs bezorgen mensen mij steeds meer de indruk dat zij de buitenwereld ervaren als een obstakel voor eigenbelang. Een fatsoenlijk gesprek hierover lijkt vaak onmogelijk.
Het belang van heldere communicatie
Ook bij het vinden van oplossingen voor dit soort moeilijkheden kan de filosofie van waarde zijn. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de retorica, jezelf een beetje fatsoenlijk kunnen uitdrukken.
Het is niet voor niets dat ik zo hamer op het belang van heldere communicatie. Onlangs schreef ik ‘Weg met wartaal en geklets!‘, waarin ik overheden en bedrijven oproep om heldere taal te gebruiken. Lokaal stond ik in het Leiderdorps Weekblad met ‘Wees helder als je wilt dat inwoners meedenken‘. Wie een voorbeeldfunctie heeft, moet ook het goede voorbeeld geven.
Filosofie gaat over het leven van jou en mij
Als ik het met leerlingen over filosofie heb, is begrip van het grootste belang. Je moet elkaar begrijpen, om een betekenisvol gesprek te kunnen voeren. Dus zoek ik ook voortdurend naar wederzijds begrip. Ik maak altijd duidelijk dat filosofie niet vaag en zweverig is, maar dat het negen van de tien keer gaat over heel alledaagse zaken. Over het leven van jou en mij.
Dat geldt ook voor het werk van overheden en bedrijven. Daarom zouden zij de communicatie met ons serieuzer moeten nemen. Dan denk ik aan politici die willen dat burgers meedenken, maar ook aan bedrijven als Facebook en Google, die voor hun gebruikers nauwelijks of hooguit slecht bereikbaar zijn – zowel in letterlijke als figuurlijke zin. Volgens mij zouden we beter af zijn met met meer oog voor elkaar.
Eerst denken, dan doen
Dus vertel ik leerlingen die me vragen wat ze aan filosofie hebben ook altijd dat het je als verpleegkundige helpt om je er nog bewuster van te zijn dat de patiënt niet alleen een patiënt, maar ook een iemand is. Dat het in de rechtbank helpt om veel ervaring te hebben met argumenteren en dat ‘de wet’ slechts één manier is om te kijken naar goed en kwaad. En dat het de toekomstige medewerker van Facebook helpt om te beseffen dat hun product misschien slechts bestaat uit code en algoritmes, maar dat de gebruikers ervan toch echt nog altijd van vlees en bloed zijn.
Uiteindelijk komen al die lessen neer op één en dezelfde vaardigheid: eerst denken, dan doen.
Dát heb je eraan.
