Als kind kwam ik er achter dat ik twee linkerhanden bezit, slordig ben, weinig geduld heb en mijn fijne motoriek me in de steek laat. Je krijgt dat te horen. Je prent het in. En voor je het weet praat je ook in die termen over jezelf. Ik had klasgenoten voor wie juist gold dat ze ‘niet konden leren’. Dat betekende zoveel als: een langdurige schoolcarrière waarbij veel theorie komt kijken zit er niet in. Ik had het voordeel dat ik dan weer wel kon ‘leren’. Dus daar zou ik me dan ook veel mee bezighouden – en dat ging prima. Soms vraag ik me af of mijn schoolloopbaan er met een Growth Mindset anders had uitgezien.
Stop met stilstaan en kom in beweging
De laatste dagen denk ik veel terug aan de tijd op de basisschool en in het voortgezet onderwijs. De periode waarin we veel te horen krijgen over wie en wat we (zouden) zijn. Vaak stellen mensen deze omschrijvingen voor als definitieve oordelen. Je ziet het ook terug in de discussie over de termen laagopgeleid en hoogopgeleid, die we beter zouden kunnen vervangen door praktisch en theoretisch opgeleid. Hier zijn uiteraard ook weer kanttekeningen bij te plaatsen, niet elke vmbo-opleiding is tenslotte (alleen maar) praktisch. Het legt de menselijke neiging om te categoriseren bloot. En dat we daarbij uitgaan van hoe mensen zíjn, niet van wat mensen dóen.
Zíjn gaat meestal over iets dat constant is, dat stil staat. Dóen gaat over verandering, over beweging. In het onderwijs leren we aan de ene kant oog te hebben voor het laatste: we bekritiseren het gedrag van de leerling, niet wie of wat een leerling is. Aan de andere kant laten we ons leiden door allerlei (impliciete) vooroordelen, categorieën, en door onderwijsconcepten opgelegde beperkingen: je bent een vmbo-leerling, omdat je ‘niet saai genoeg‘ bent voor havo. Of je bent een onhandig kind, dus je gaat een theoretische opleiding doen. Zeker in het onderwijs is het hard nodig dat we de strijd aangaan met deze beperkende gedachtegangen.
Ga de uitdaging aan!
En waar kun je dan beter beginnen dan bij jezelf? Waar ik voorheen geneigd was mezelf te zien als iemand die gewoon heel erg goed is in ‘denken’ en totaal niet in ‘doen’, pak ik nu graag de handschoen op om uitdagingen aan te gaan. Ik wil meer dóen. Mezelf fysiek uitdagen, leren om dingen te maken. Ook als dat vele pogingen kost of het resultaat niet meteen om over naar huis te schrijven is. Daar houdt het echter niet op; ook op cognitief vlak laat ik me niet langer uit het veld slaan. Ik ga meer tijd en aandacht besteden aan bèta-onderwerpen (exacte vakken), terwijl ik mezelf jarenlang heb wijsgemaakt (en laten maken) dat ik een alfa/gamma.
Eén van de verklaringen voor deze meer open houding is de zogeheten Growth-mindset. Nu ben ik gewoonlijk op mijn hoede bij Engelstalige begrippen waar een walm van populaire psychologie en ego-marketing omheen lijkt te hangen, maar de Growth Mindset werkt. Het is een, ironisch genoeg aan de hand van twee categorieën refererende, manier van denken die de mentaliteit van vastgeroeste categorieën openbreekt. Met andere woorden: door de begrippen Fixed Mindset en Growth Mindset te leren kennen, ga je bijna vanzelf beseffen dat je doorgaans vastzit in een Fixed Mindset en voel je onmiddellijk de behoefte om over te stappen op een Growth Mindset.
Je gaat van stilstand naar beweging. Van ‘zíjn’ naar ‘doen’.
Fixed Mindset vs. Growth Mindset
Nu hoor ik je denken: wat is dat dan, zo’n Growth Mindset?
Dat is het beste uit te leggen door te beginnen met de zogeheten Fixed Mindset. Iemand die denkt dat je ergens goed in bent of niet, opgeeft bij frustratie, uitdagingen uit de weg gaat, denkt dat een fout slecht is, graag hoort dat ‘ie slim is, zich bedreigd voelt door andermans succes, en denkt dat capaciteiten alles bepalen, heeft een Fixed Mindset.
Ga je er echter van uit dat je alles kúnt leren, als je maar wilt, dat frustratie een reden is om door te zetten, dat uitdaging goed is, dat mislukkingen leermomenten zijn, dat het beter is om te horen dat je goed je best doet, dat andermans succes inspirerend is, en dat inzet en je houding allesbepalend zijn, dan heb je een Growth Mindset.
Groeien is mooi
Het is een manier van denken die ook in mijn lessen centraal staat. Ik confronteer leerlingen met de manier waarop ze denken en vaak zijn er overeenkomsten met een Fixed Mindset. Het doel: een Growth Mindset ontwikkelen. Dit gaat niet altijd vanzelf: routines en gewoontes, maar ook overtuigingen zitten vaak diep ingesleten. Maar juist dan toont de Growth Mindset haar waarde; door eerder gemiste potentie aan te boren. En het is op vele manieren een self-fulfilling prophecy: zelf groeien is mooi, anderen zien groeien is nog veel mooier.
Hoewel de stapjes soms klein zijn, zijn ze betekenisvol. Het is enorme winst als leerlingen zichzelf niet langer zien als ‘iemand met slechte concentratie’, maar beseffen dat zij een stapje extra moeten zetten om zich te concentreren (- en ik voel hun pijn). Het is winst als we ons weer een beetje minder richten op hoe we denken dat mensen zíjn, maar vooral op wat ze dóen. En het is winst als een leerling zichzelf niet ziet als een eigenaar van twee linkerhanden, die slordig is, weinig geduld bezit, en wiens fijne motoriek hem in de steek laat, maar als iemand die op dit vlak een stevige uitdaging heeft. Challenge Accepted.
Verder lezen? Dan moet je dit prettig leesbare en compacte Nederlandstalige boekje over de Growth Mindset hebben.
